Polskie rolnictwo od lat stanowi jeden z głównych filarów krajowej gospodarki. Gospodarstwa rolne, niezależnie od skali działalności, odgrywają istotną rolę nie tylko w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego, ale również w kształtowaniu lokalnych społeczności. Jednocześnie, rolnicy – jak każdy uczestnik życia gospodarczego – nie są wolni od finansowego ryzyka. Wahające się ceny skupu, niekorzystne warunki pogodowe czy globalne kryzysy wpływające na łańcuchy dostaw, mogą poważnie zachwiać stabilnością nawet dobrze zarządzanego gospodarstwa.
W obliczu pojawiających się problemów finansowych rolnicy mogą więc szukać wsparcia – jedną z dostępnych opcji jest restrukturyzacja. Ale czy każdy rolnik może z niej skorzystać? Czy prowadzenie gospodarstwa rolnego czyni rolnika przedsiębiorcą? Odpowiedź na te pytania wymaga przyjrzenia się statusowi prawnemu gospodarstwa rolnego i temu kiedy rolnik może być traktowany jak przedsiębiorca.
Przedsiębiorca w świetle przepisów prawa cywilnego
Zgodnie z art. 43¹ Kodeksu cywilnego, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą, lub zawodową. Choć definicja ta wydaje się ogólna, jej siłą jest elastyczność. To właśnie dzięki niej możliwe jest zakwalifikowanie niektórych rolników jako przedsiębiorców – mimo że formalnie nie są zarejestrowani jako działalność gospodarcza w CEIDG czy KRS.
Aby dana działalność została uznana za gospodarczą, musi spełniać kilka warunków jednocześnie: powinna być zarobkowa, zorganizowana, prowadzona w sposób ciągły oraz we własnym imieniu. Te kryteria są kluczowe również dla rozstrzygnięcia, czy rolnik posiada tzw. zdolność restrukturyzacyjną – czyli prawo do skorzystania z procedur przewidzianych w Prawie restrukturyzacyjnym.
Rolnik jako przedsiębiorca – ale nie zawsze
To, że ktoś prowadzi gospodarstwo rolne, nie oznacza automatycznie, że ma status przedsiębiorcy. Istotne znaczenie ma tu cel i sposób prowadzenia działalności rolniczej. Jeżeli rolnik produkuje wyłącznie na własne potrzeby – uprawia ziemię, hoduje zwierzęta i nie uczestniczy w obrocie gospodarczym – nie zostanie uznany za przedsiębiorcę. Taka działalność nie spełnia bowiem kluczowego warunku: jej cel ma być zarobkowy.
Z drugiej strony, rolnik sprzedający swoje plony, mleko, mięso czy przetwory, zawierający umowy kontraktacyjne, a nawet korzystający z profesjonalnych narzędzi produkcji i zarządzania, może zostać zakwalifikowany jako przedsiębiorca. Potwierdza to m.in. orzecznictwo Sądu Najwyższego, który uznał, że zawarcie przez producenta rolnego umowy kontraktacji zazwyczaj świadczy o jego uczestnictwie w obrocie gospodarczym, a tym samym o prowadzeniu działalności gospodarczej.
Status gospodarstwa rolnego a restrukturyzacja
Prawo restrukturyzacyjne przewiduje cztery główne tryby postępowania restrukturyzacyjnego:
- postępowanie o zatwierdzenie układu,
- przyspieszone postępowanie układowe,
- postępowanie układowe,
- postępowanie sanacyjne.
Wszystkie te procedury są dostępne dla podmiotów posiadających zdolność restrukturyzacyjną, czyli przede wszystkim dla przedsiębiorców. W tym właśnie miejscu pojawia się kluczowe znaczenie statusu prawnego rolnika.
Jeśli rolnik zostanie uznany za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 43¹ k.c., a jego gospodarstwo generuje dochód, uczestniczy w rynku i prowadzi działalność w sposób zorganizowany, wówczas zyskuje możliwość skorzystania z ochrony oferowanej przez prawo restrukturyzacyjne.
Tym samym, gospodarstwo rolne może przejść restrukturyzację, uzgodnić układ z wierzycielami, zawiesić spłatę części zobowiązań, a nawet przeprowadzić działania naprawcze w postępowaniu sanacyjnym – wszystko po to, by uniknąć upadłości i móc kontynuować działalność.
Kiedy warto rozważyć restrukturyzację?
Nie każde przejściowe trudności finansowe muszą od razu prowadzić do sięgania po środki ostateczne. Jednak w przypadku trwałych problemów ze spłatą zobowiązań, rosnących odsetek, blokad kont czy ryzyka utraty majątku – postępowanie restrukturyzacyjne może być realną szansą na uratowanie gospodarstwa.
Rolnik musi jednak spełniać podstawowy warunek: być niewypłacalnym lub zagrożonym niewypłacalnością. Wówczas może zainicjować odpowiednie postępowanie – w tym również postępowanie o zatwierdzenie układu, które jest obecnie jedną z najszybszych i najmniej sformalizowanych form restrukturyzacji.
Indywidualna analiza to podstawa
Jak wskazano, nie każdy rolnik będzie mógł zostać uznany za przedsiębiorcę, a tym samym skorzystać z mechanizmów restrukturyzacyjnych. Każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy – od charakteru działalności i jej skali, przez strukturę sprzedaży, aż po dokumentację księgową i umowy handlowe.
Dlatego w sytuacji finansowego kryzysu warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w restrukturyzacji i prawie rolnym. Pomoże on ocenić, czy rolnik spełnia warunki uznania go za przedsiębiorcę, oraz wskaże optymalny tryb działania – od negocjacji z wierzycielami po formalne postępowanie restrukturyzacyjne.
Podsumowanie
Czy rolnik to przedsiębiorca? Odpowiedź brzmi: to zależy. Jeżeli prowadzi działalność rolniczą w sposób zorganizowany, ciągły i zarobkowy, sprzedaje swoje produkty i uczestniczy w rynku – może zostać uznany za przedsiębiorcę w rozumieniu Kodeksu cywilnego. A to otwiera przed nim możliwość skorzystania z narzędzi restrukturyzacyjnych, w tym postępowania o zatwierdzenie układu.
Współczesne rolnictwo coraz częściej przybiera formę zbliżoną do innych sektorów gospodarki – z własnym planem rozwoju, strukturą finansową i ryzykiem biznesowym. Dlatego warto znać swoje prawa i możliwości, zanim kryzys stanie się nie do opanowania.